Στα φυσιολογικά άτομα οι άξονες της όρασης των δύο ματιών κατευθύνονται ταυτόχρονα στο σημείο προσήλωσης και κάθε εικόνα σχηματίζεται πάνω στην ωχρά κηλίδα του αμφιβληστροειδή και των δύο οφθαλμών. Οι δύο όμοιες εικόνες μεταβιβάζονται δια της οπτικής οδού στον ινιακό φλοιό του εγκεφάλου όπου ταυτίζονται και ενοποιούνται σε μία. Η συνδυασμένη αυτή λειτουργία των δύο οφθαλμών και του εγκεφάλου ονομάζεται διόφθαλμη όραση. Η διεργασία της διόφθαλμης όρασης ολοκληρώνεται και γίνεται αντανακλαστική κατά τη βρεφική και τη πρώτη παιδική ηλικία. Οι βασικές προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της διόφθαλμής όρασης είναι τρείς :
- Η φυσιολογική κατασκευή και λειτουργικότητα των δύο οφθαλμών με πλήρη οπτική οξύτητα
- Η φυσιολογική ανάπτυξη της οπτικής οδού και του εγκεφάλου
- Η παράλληλη συντονισμένη κινητικότητα των δύο οφθαλμών
ΣΤΡΑΒΙΣΜΟΣ είναι η κατάσταση όπου ο ένας οφθαλμός αποκλίνει σε σχέση με τον άλλο, με αποτέλεσμα η εικόνα του αντικειμένου προσήλωσης να σχηματίζεται στην ωχρά κηλίδα του ενός μόνο οφθαλμού, αλλά όχι του άλλου. Ως επακόλουθο διαταράσσεται η διόφθαλμη όραση και ο εγκέφαλος δέχεται δύο διαφορετικές εικόνες για το ίδιο αντικείμενο γεγονός που προκαλεί σύγχυση και διπλωπία.
Τα μάτια κινούνται από μια ομάδα 6 μυών. Η παράλληλη, συντονισμένη κινητικότητα των δύο ματιών προς ένα κοινό στόχο προσήλωσης είναι απούσα τους πρώτους 3-4 μήνες της ζωής του βρέφους. Μετά την ηλικία των 4 μηνών η συντονισμένη και παράλληλη οφθαλμοκινητικότητα είναι πλέον φυσιολογικά δυνατή, επομένως κάθε απόκλιση των ματιών που γίνεται αντιληπτή από τους γονείς ή τον παιδίατρο πρέπει να θεωρείται «ύποπτη» και απαιτεί άμεσα οφθαλμολογική εξέταση.
α) Ως προς τη σταθερότητα της γωνίας παρέκκλισης. Ο στραβισμός με σταθερή γωνία σε όλες τις θέσεις του βλέμματος λέγεται συνεκτικός, ενώ αν η γωνία μεταβάλλεται στις διάφορες θέσεις του βλέμματος ονομάζεται μη συνεκτικός. Συνεκτικός είναι συνήθως ο στραβισμός που εμφανίζεται στα παιδιά, ενώ μη συνεκτικός είναι ο παραλυτικός στραβισμός που οφείλεται σε παράλυση κάποιου οφθαλμοκινητικού μυός.
β) Ως προς τη διάρκεια εμφάνισης. Ο στραβισμός μπορεί να είναι μόνιμος, δηλαδή με σταθερή παρουσία καθ’όλη τη διάρκεια της ημέρας, ή διαλείπων, άλλοτε εμφανιζόμενος και άλλοτε όχι μέσα στην ημέρα.
γ) Ως προς την κατεύθυνση της παρέκκλισης ο στραβισμός μπορεί να είναι οριζόντιος, συγκλίνων (προς τα μέσα) ή αποκλίνων (προς τα έξω), ή κάθετος – ανωτροπία ή κατωτροπία.
δ) Ως προς το μάτι που στραβίζει. Όταν παρεκκλίνει πάντα ο ίδιος οφθαλμός τότε ο στραβισμός καλείται ετερόπλευρος. Όταν παρεκκλίνει πότε ο ένας οφθαλμός και πότε ο άλλος εναλλάξ τότε ο στραβισμός καλείται επαλλάσσων.
- Βρεφική εσωτροπία. Εμφανίζεται στους πρώτους 6 μήνες της ζωής. Η γωνία του στραβισμού είναι μεγάλη και η θεραπεία είναι χειρουργική πριν την ηλικία των 2 ετών.
- Προσαρμοστικός συγκλίνων στραβισμός. Οφείλεται σε υπερβολική σύγκλιση των ματιών κατά την προσήλωση. Μπορεί να είναι α) διαθλαστικός λόγω υψηλής υπερμετρωπίας, β) μη διαθλαστικός και γ) μικτός. Η αντιμετώπιση περιλαμβάνει συνεχή χρήση διορθωτικών υπερμετρωπικών ή διπλοεστιακών γυαλιών ενώ μπορεί κατά περίπτωση να απαιτηθεί επέμβαση.
- Μη προσαρμοστικός συγκλίνων στραβισμός. Μπορεί να οφείλεται σε ανεπάρκεια απόκλισης ή σε αποστέρηση της όρασης λόγω συγγενούς καταρράκτη, ατροφίας του οπτικού νεύρου, ρετινοβλαστώματος, τραύματος κα.
- Εξωφορία. Παραμένει συχνά ασυμπτωματική ή προκαλεί συμπτώματα ασθενωπίας, παροδικής διπλωπίας ή θόλωσης της όρασης.
- Διαλείπουσα Εξωτροπία. Ο συνηθέστερος τύπος εξωτροπίας στα παιδιά, αναπτύσσεται κλιμακωτά μέσω τριών φάσεων : στην πρώτη φάση υπάρχει εξωφορία για μακριά, στη δεύτερη φάση εξωτροπία μακριά και εξωφορία για κοντά και στη τρίτη φάση εξωτροπία μακριά και κοντά. Η χειρουργική επέμβαση πρέπει να γίνεται κατά προτίμηση πριν τη τρίτη φάση.
- Συγγενής Εξωτροπία. Σπάνια κατάσταση, χαρακτηρίζεται από μεγάλη γωνία στραβισμού και απαιτεί χειρουργική αντιμετώπιση.
- Εξωτροπία αισθητηριακής αποστέρησης. Οφείλεται σε μεγάλη μείωση της όρασης στο ένα μάτι εξαιτίας διαφόρων παθήσεων και εμφανίζεται σε παιδιά άνω των 5 ετών και σε ενήλικες.
- Διάφορα στραβισμικά σύνδρομα: duane I, II και III, Brown, Mobius κα.
Το παιδί με στραβισμό αναπτύσσει προτίμηση για τη χρησιμοποίηση του ενός ματιού εις βάρος του άλλου, καθώς δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει ταυτόχρονα και τα δύο μάτια χωρίς να προκληθεί σύγχυση ή διπλωπία. Για το λόγο αυτό η εικόνα που προέρχεται από το μάτι που παρεκκλίνει απωθείται συνεχώς με αποτέλεσμα το μάτι αυτό να καθίσταται «τεμπέλικο». Η αναγκαστική αυτή καταστολή της λειτουργίας του οφθαλμού που παρεκκλίνει ονομάζεται ΑΜΒΛΥΩΠΙΑ. Αν ένα τεμπέλικο-αμβλυωπικό μάτι δεν αντιμετωπιστεί μέχρι την ηλικία των 8-9 ετών τότε παραμένει μόνιμα με χαμηλή όραση.
Η αποφυγή της αμβλυωπίας και η απόκτηση διόφθαλμης όρασης είναι ο λόγος που κάθε μορφή στραβισμού πρέπει έγκαιρα να διαγιγνώσκεται και να αντιμετωπίζεται κατάλληλα. Πολλές φορές η αντιμετώπιση της αμβλυωπίας προηγείται της χειρουργικής αποκατάστασης του στραβισμού καθώς η ύπαρξη καλής όρασης και στα δύο μάτια μέσω της ταύτισης των εικόνων βοηθά στην διατήρηση του χειρουργικού αποτελέσματος. Ειδικά στην βρεφική εσωτροπία η χειρουργική επέμβαση πρέπει να γίνεται σε πολύ μικρή ηλικία, αν είναι δυνατόν πριν τους 18 μήνες.
Ο μικρός ασθενής που πάσχει από στραβισμό, συχνά για μεγάλο χρονικό διάστημα, ενδέχεται να πρέπει να χρησιμοποιεί διορθωτικά γυαλιά, να καλύπτει το υγιές μάτι, να εξετάζεται συχνά από οφθαλμίατρο, να υποβάλλεται σε μία ή σε περισσότερες επεμβάσεις. Ο ρόλος των γονέων στην επίβλεψη, ψυχολογική στήριξη και παρότρυνση για τη σωστή εφαρμογή κάθε μορφής θεραπείας είναι πολύ σημαντικός.